Nasze miejsca - Zduńska Wola.
Zduńska Wola położona jest na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym o powierzchni 25
km kwadratowych, nad rzeką Pichną - prawym dopływem Warty.
Niemal centralne położenie miasta, w odległości około 190 km na zachód od Warszawy, 50 km od Łodzi, około 170 km
na północny-wschód od Wrocławia i około 200 km od Poznania, stwarza dogodne połączenia komunikacyjne krajowe i
zagraniczne z zachodu na wschód i z południa na północ. W Zduńskiej Woli krzyżują się dwie ważne magistrale
kolejowe Warszawa - Łódź - Wrocław oraz Śląsk - Gdynia (porty). Miasto przecina niemniej ważna droga krajowa nr
14. W przyszłości przez jego obszar biec będzie droga ekspresowa S8 z Łodzi do Wrocławia i dalej do Pragi.
Pierwsze ślady osadnictwa człowieka na obszarze obecnego miasta Zduńskiej Woli sięgają okresu schyłku epoki
lodowcowej, czyli około 12.000 lat temu. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne z górnego
paleolitu.
O ciągłości osadnictwa prehistorycznego informują nas kolejne znaleziska archeologiczne z okresu mezolitu
(8000-4500 lat temu), neolitycznej kultury łużyckiej (3500-2500 lat temu) oraz monety i kawałki bursztynu z okresu
rzymskiego (I wiek p.n.e.).
O stałym osadnictwie człowieka z okresu średniowiecznego informują nas historyczne zapisy
archiwalne. Pierwsze pisane informacje o Zduńskiej Woli, pochodzą z 1394 roku i zawarte są w tzw.
"Tekach Pstrokońskiego". Znajdują się w nich dwa zapisy: "Zduny Andreas Zduński"
oraz drugi wymieniający tegoż Andrzeja, jako Andrzeja ze Zdun lub Woli - "Andreas de Zduny alias
Wola".
W końcu XIV lub początkach XV wieku Zduńska Wola stała się centrum dóbr o tej
samej nazwie; w skład których oprócz niej wchodziły wsie: Zduny, Paprotnia, Woźniki i Pstrokonie.
Informacje z XVI i XVII w. o Zduńskiej Woli są rzadsze i mają głównie charakter gospodarczy. Są to przede
wszystkim zapisy mówiące o podziale dóbr oraz sporządzony inwentarz całej majętności zduńskowolskiej (1699
roku).
Z tego okresu pochodzą także wzmianki o istnieniu parafii Zduńska Wola, obejmującej swoim
zasięgiem takie wsie jak: Czechy, Stęszyce, Opiesin, Krobanów, Swędzieniejowice, Paprotnia i Holendry.
Zduńska Wola, przez którą przebiegał uczęszczany szlak handlowy kalisko-piotrkowski, niemal od
chwili powstania pełnić zaczęła funkcje głównego ośrodka dóbr o tej samej nazwie. Dobra te były przez cały czas
własnością szlachecką. Nie wiadomo od kiedy Złotniccy stali się właścicielami tych dóbr, można
jedynie sądzić, że w początkach XVIII wieku.
Istniejący wpis z roku 1774 w księgach grodzkich sieradzkich mówi o nadaniu przez króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego dnia 21 września 1773 r. przywileju odbywania 12 targów
wielkich w miejscu zwanym Czekay vel Zduńska Wola. Brak formalny metryki miejskiej nie przeszkadzał im
jednak w faktycznym pełnieniu funkcji ośrodka miejskiego. Przyszły rozwój osady jest ściśle związany z napływem
tkaczy śląskich i rozwojem jej funkcji przemysłowej. Już od 1817 roku, dzięki staraniom
ówczesnego dziedzica Stefana Prawdzica Złotnickiego, wzrastała wciąż ilość tkaczy, przybywających
ze Śląska, Niemiec i Czech. W roku 1824 zamieszkiwało tu około 1400 osób, w tym 150 majstrów
sukienniczych pracujących w 125 warsztatach. W tym okresie powstała także pierwsza fabryka płótna oraz datuje się
początek starań o nadanie praw miejskich.
W marcu 1825 roku wspomniany już wcześniej dziedzic wystąpił do Komisji Województwa Kaliskiego z
prośbą o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. Nieco później, bo już 25 października 1825 roku
na mocy Uchwały Rady Administracyjnej osada Zduńska Wola uzyskuje prawa
miejskie z wyłączeniem tzw. Jurydyki, czyli posiadłości dziedzica Złotnickiego położonych wokół dworu,
w którym mieszkał (ograniczona obecnymi ulicami: Kościelną, Dolną, Piwną, Złotnickiego).
Teren nowo powstałego miasta graniczył od wschodu z wsiami szlacheckimi: Kawęczyn, Krobanów, Osmolin,
Swędzieniejowice, od południa z wsiami: Paprotnia i Zduny, od zachodu z wsią rządową Czechy i Tymienicami, od
północy z wsiami Stęszyce i Opiesin. Obszar miejski obejmował powierzchnię około 6,2 km
kwadratowych.
Miasto należało do powiatu szadkowskiego, obwodu sieradzkiego, województwa
kaliskiego. Nadanie praw miejskich wpłynęło na dynamiczny rozwój miasta.
Już w roku 1827 liczba ludności osiągnęła 2.758 osób. Miasto posiadało około 320 budynków, w tym 30 murowanych. Ze
względu na brak wolnych placów dla napływających tkaczy osadnictwo zaczęło lokować się na terenie wsi Kawęczynek,
włączonej w granice miejskie w roku 1830 (rejon położony w okolicy obecnej ul. Szad-kowskiej, Spacerowej i
Przemysłowej).
Wiek XIX w historii miasta to jego dynamiczny rozwój, do roku 1909 zanotowano 8-krotny wzrost
liczby ludności, która osiągnęła wówczas wielkość 22 504 osób. Istniało wówczas około 50 zakładów
przemysłowych zatrudniających łącznie 5 200 robotników; z tego 98% w przemyśle włókienniczym. Miasto posiadało już
1 360 budynków; w tym około 600 murowanych. W roku 1899 w granice miasta włączono Jurydykę
ograniczoną ówczesnymi ulicami Piwną, Dolną, Kościelną, Belwederską.
Początek XX wieku to okres intensywnego rozwoju przemysłowego. W roku 1903 Zduńska Wola uzyskuje
połączenie kolejowe z Łodzią i Kaliszem.
Tuż przed wybuchem I wojny światowej w roku 1914 liczba ludności miasta osiągnęła wielkość
28 437 osób. 19 sierpnia do miasta wkraczają okupacyjne wojska niemieckie. Działania wojenne
doprowadziły do upadku miasta. W roku 1918 liczba ludności zmniejszyła się do około 12.000 osób.
Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 Zduńska Wola weszła w skład powiatu
sieradzkiego województwa łódzkiego. Przystąpiono do odbudowy miasta i przemysłu ze zniszczeń wojennych.
Oprócz przemysłu włókienniczego pojawiają się zakłady branży metalowej, maszynowej, młyny,
rzeźnia i pierwsza elektrownia. Rozwija się także funkcja handlowo-usługowa, jaką miasto pełni
dla całego powiatu sieradzkiego. Pojawiają się nowe gmachy użyteczności publicznej jak: szkoły podstawowe,
gimnazjum, szpital miejski, ochotnicza straż pożarna. Zabudowa mieszkaniowa obejmuje obszary peryferyjne (osiedle
Pastwiska, rejon ulicy Mikołaja), a nawet wykracza poza obszar granic miejskich (wieś Zduny, Stęszyce, Opiesin,
Osmolin).
W roku 1930 w rejonie wsi Karsznice powstała osada kolejarska dla obsługi
wybudowanej linii kolejowej ze Śląska do Gdyni. Zduńska Wola stała się ważnym węzłem
komunikacyjnym.
Tuż przed wybuchem wojny Zduńska Wola osiągnęła wielkość zaludnienia liczącą 26 154 osoby i była największym
miastem w zachodniej części województwa łódzkiego.
Po wkroczeniu we wrześniu 1939 roku niemieckich wojsk okupacyjnych nazwę miasta zmieniono na
Freihaus i przyłączono je do Kraju Warty Rzeszy Niemieckiej. Zaludnienie spadło
do wielkości 12 354 osób w roku 1944, w tym tylko 6 800 narodowości polskiej.
Wyzwolenie miasta nastąpiło 21 stycznia 1945 roku. Większość zakładów leżała w gruzach, park
maszynowy był zdewastowany, silnie zniszczona była także część miasta w rejonie ulic: Sieradzkiej, Placu Wolności,
Stęszyckiej, czyli rejonie okupacyjnego Getta Żydowskiego.
Po wyzwoleniu miasto Zduńska Wola weszło w skład powiatu sieradzkiego województwa
łódzkiego i było najdalej na zachód wysuniętym ośrodkiem przemysłowym Łódzkiego Okręgu
Przemysłowego. W roku 1949 zatrudnienie w przemyśle osiągnęło wielkość około 3 000 osób.
Ze względu na brak wolnych terenów budowlanych w granicach miasta oraz zagospodarowanie obszarów przyległych, w
dniu 1 stycznia 1955 doszło do znacznego powiększenia terenu miasta. Włączono wówczas w jego granice wsie :
Stęszyce, Rozomyśl, wieś Osmolin, kolonię Osmolin i Zduny. Powierzchnia miasta wzrosła do 15 km kwadratowych. Z
dniem 1 lipca 1956 roku miasto zostało wyłączone z powiatu sieradzkiego i utworzono
powiat miejski. Zamieszkiwało w nim wówczas około 22 000 osób. W 1960 roku wieś Karsznice uzyskała
statut osiedla i liczyła 3 200 osób.
Na terenach nowo przyłączonego Osmoiina pojawiają się pierwsze osiedla wielorodzinne (rejon ulicy
Kilińskiego, Szkolnej, Srebrnej i Zielonej), rozwija się budownictwo jednorodzinne w rejonie ulic: Hetmańska,
Narwiańska, Mickiewicza oraz na osiedlu Pastwiska. Zmienia się także przestrzenne rozmieszczenie zakładów
przemysłowych - większość z nich została przeniesiona z centrum do dzielnicy przemysłowej w rejonie ulic:
Szadkowska i Długa (zakłady Zwoltex, Wola). W 1972 roku rusza
komunikacja miejska. Pojawiają się nowe obiekty użyteczności publicznej (dom kultury, biblioteka, liceum
ogólnokształcące, ośrodek "Relaks").
W dniu 1 stycznia 1973 roku w granice miasta włączono osiedle Karsznice i wsie Krobanówek oraz
część Henrykowa. Powierzchnia miasta wzrosła do 20 km kwadratowych, a jego ludność do 34,1 tysiąca osób. Kolejna
zmiana granic miasta nastąpiła w wyniku reformy administracyjnej w dniu 1 czerwca 1975 roku. Przyłączono wówczas
wieś Swędzieniejowice i dzielnicę Nowe Miasto. Powierzchnia miasta wzrosła do 24,5 km kwadratowych, a ludność do
37 tysiąca osób. Zduńska Wola znalazła się w obrębie nowo powstałego województwa sieradzkiego
jako największe miasto i najprężniejszy ośrodek przemysłowy.
Dla potrzeb mieszkańców zrealizowano nowe osiedla: "Zachód", "Spacerowa", "Południe", zwiększyła się również
powierzchnia osiedli jednorodzinnych, są to głównie osiedla "Złota", "Reja", "Hetmańska". Przeobrażeniom uległ
także przemysł. Pojawiły się nowe duże zakłady, takie jak "Fadom", "Izolacja", "Pamotex". W 1987
roku liczba ludności miasta wynosiła już 44 tysiące.
Zgodnie z ustawą o Samorządzie Terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku, 27 maja 1990 roku odbyły się wybory do
Rady Miejskiej nowo utworzonego samorządu terytorialnego gminy miejskiej Zduńska Wola. Zgodnie z
Ustawą o komunalizacji miasto Zduńska Wola na mocy decyzji Wojewody Sieradzkiego wyposażone zostało w mienie
gminne. Związane jest ono z prowadzeniem przez miasto określonych w Ustawie o samorządzie terytorialnym
zadań.
Lata 90-te to rozwój jakościowy miasta. Dalszy wzrost liczby osób korzystających z sieci wodociągowej,
kanalizacji, podłączeń do sieci cieplnej. To rozbudowa układu komunikacyjnego, budowa dróg asfaltowych, wymiana
chodników. Jest to również prywatyzacja istniejącego przemysłu, rozwój drobnej
przedsiębiorczości, powstanie nowych podmiotów gospodarczych, realizacja sieci gazowej, budowa kolektora "Północ"
w Karsznicach i wiele innych działań dla potrzeb mieszkańców. Na koniec 1996 roku miasto zamieszkane było przez
47 tys osób.
Informacje o Zduńskiej Woli i zdjęcia pochodzą ze strony Urzędu Miasta - www.zdunskawola.pl .
